TESK, Anayasanın 135. maddesine göre Kanunla kurulmuş kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşudur. TESK’in ilk yasal örgütlenmesi;  18 Kasım 1943 tarihli 4355 sayılı Ticaret ve Sanayi Odaları, Esnaf Odaları, Ticaret Borsaları Kanunu ile sağlanmıştır. 1964 yılında yürürlüğe konulan 507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanunu ile de esnaf-sanatkârlar teşkilatı bugünkü yapısına kavuşmuştur.  

Son olarak;  gelişen ve değişen koşullara uygun hale getirilmiş olan ve 21 Haziran 2005'de yürürlüğe giren 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu hükümleri doğrultusunda çalışmalarını yürütmektedir.